-बिनिता कार्की

कहिले काहीँ मृत्यू सम्झेर डर लाग्थ्यो । अहिले पनि लाग्छ । एक रात सुत्ने बेलामा अनाचक मन मस्तिष्कमा मृत्यू खेल्न थाल्यो । छट्पटि भयो, रात कहिल्यै कट्दैन कि झैँ लाग्यो । त्यो बेला हातमा घडि थिएन । मोबाइल शब्द त सुनेकै थिइनँ या भनौँ मोबाइल भन्ने केही चिज हुन्छ भन्ने थाहा थिएन । त्यो रात बिताउन साँच्चै कठिन भयो । रात छिटो कटोस् झैँ लाग्यो, तर  कटेन । समय रोकिए झैँ लाग्यो तर मैले सोचको जस्तो समय अडिएन । बिहान भयो, रात रोकिएन । 

म यस्तो समाजमा हुर्केँ, जहाँ साथीसङ्गी भेट हुँदा औपचारिकता निभाउने चलन थिएन । न हामी भेट हुँदा 'हाइ' भन्थ्यौँ, न छुट्टिदाँ 'बाइ' । अहिले जस्तो अङ्कमाल गर्ने चलन पनि थिएन । यसको मतलब आत्मियता थिएन भन्ने हैन । अङ्गालोको आत्मियता बुझ्न मलाई वर्षौं लाग्यो । हरेक पटक भेट्दा र छुटिँदा जब हामी एक अर्कालाई अङ्गाल्थ्यौँ, एउटा मिठो आभाष हुन्थ्यो । त्यो आभाष मैले अरू कुनै अङ्गालोबाट पाएकी थिइनँ । त्यतिबेला उसले भन्ने गथ्र्यो, "यो समय यहीँ टक्क रोकिए पनि हुने है ?" सुन्दा फिल्मी डायलग झैँ लाग्छ, मलाई पनि त्यस्तै महशुष हुन्थ्यो । तर हामीले चाहे झैँ समय टक्क रोकिएन । हामीले फेरि कहिल्यै नभेट्ने बाचा सहित अन्तिम पटक एक अर्कालाई अङ्गाल्दा पनि समय रोकिएन । हामी फेरि कहिल्यै भेटेनौँ, जिन्दगी चलिरह्यो ।

आमासँग बोल्न मन लाग्यो भने गाउँकी दिदीको मोबाइलमा फोन गर्नु पर्थ्यो । कहिले दिदी बाहिर हुनुहुन्थ्यो, कहिले व्यस्त हुनुहुन्थ्यो । मन लागेको बेला आमासँग बोल्न नपाउँदा मन कुँडिन्थ्यो । पहिलो जागिर खाएको वर्ष दशैँमा आमाको लागि नोकियाको एघार सय मोडलको मोबाइल किनेर लगेँ । मोबाइल हेरेर आमाको अनुहारमा आएको चमक देख्दा लाग्यो, समय त्यहीँ रोकियोस् । आमाको मुहार त्यसरी खुलेको हेर्ने धोको नपुग्दै दशैँ बिदा सकियो । म फर्किएँ, समय रोकिएन, चलिरह्यो ।

यस्ता अनेकौँ घटना घटे जिन्दगीमा । कति पटक लाग्यो, समय छिटो बितोस् । कति पटक लाग्यो, समय टक्क रोकियोस् । तर न समय बत्तियो, न रोकियो । यो त केबल चलिरह्यो, जिन्दगी बनेर । 

स्कूल पढ्दा लाग्थ्यो, स्कूलका साथीहरू सबथोक हुन् । जिन्दगीभर साथमै रहन्छन् र जिन्दगी रङ्गीन भइरहनेछ । प्लस टु पढ्दा लाग्थ्यो, उनीहरू जत्तिको साथी अब कहिल्यै भेटिँदैनँ । त्यो बेला स्कूलका साथीहरू कहाँ थिए भन्ने कुराको पत्तो थिएन । त्यसपछि स्नातक पढियो । परिपक्वता बढ्दै गयो । साथीहरू थोरै थिए तर प्यारा थिए । त्यो बेला पनि लाग्थ्यो, उनीहरू नै जिन्दगी हुन् । त्यो बेला प्लस टुका साथीहरू कता थिए, खबर थिएन । अनि मास्टर्स् पढियो । सबै व्यस्त हुन्थे । जति समय बिताइन्थ्यो, बडो आत्मियताले बिताइन्थ्यो । अहिले उनीहरू पनि कुन दुनियाँमा व्यस्त छन् थाहा छैन । यी बाहेक, कार्य थलो, विविध कार्यक्रम र अन्य संयोगले धेरै साथी बने । केही समय सम्पर्कमा रहे र फेरि हराए । जिन्दगीमा भेटिने र छुटिनेहरूको कुनै लेखाजोखा राख्न सकिएन, तर पनि जिन्दगी चलिरह्यो, रोकिएन । 

आमालाई छोडेर हिँडेको १० वर्ष भयो । पहिलो पटक घर छोड्दै गर्दा लागेको थियो, आमाबिना म अधुरो हुन्छु । उहाँको मायाबिना जिन्दगी कसरी चल्ला ? म न्यास्रिएरै मर्छु की ? तर त्यसो भएन । घरको न्यास्रो पक्कै लाग्यो । आमाको यादले नसताएको त कहिले छ र ? तैपनि जिन्दगी रोकिएन, चलिरह्यो । 

मेरो एउटा बानी छ । त्यो बानी राम्रो हो या नराम्रो, म जान्दिनँ । जब कसैलाई आफ्नौ ठान्छु, मनैबाट आफ्नो ठान्छु । जब कसैलाई माया गर्छु, मनैदेखि माया गर्छु । मेरो लागि कसैलाई आफ्नो ठान्नु भनेको, उससँग सम्बन्धित सबै पक्षलाई आफ्नो ठान्नु हो । मेरो लागि कसैलाई माया गर्नु भनेको उसलाई बिना सर्त माया गर्नु हो । मेरो लागि आफ्नो हुनू भनेको रिसमा पनि आफ्नो हुनू हो र खुसीमा पनि आफ्नै हुनू हो । मेरो लागि माया गर्नु भनेको गालिमा पनि माया नै देख्नु हो । मेरो लागि आत्मियता भनेको जिन्दगीका गहन कुरादेखि व्यअर्थका कुरामा घण्टौँ सयम बिताउनु हो । मेरो लागि सम्बन्ध भनेको गहन आत्मियता सहितको सरल अभिव्यक्ति हो ।

मेरो सम्बन्धको परिभाषालाई कसैले मानिदेओस्, यो मेरो चाहना कहिल्यै भएन । मैले झैँ कसैले मलाई पनि महत्व देओस् भन्ने अपेक्षा मैले राख्नै जानिनँ । यदि कुनै पनि सम्बन्धमा म केही चाहन्थेँ भने त्यो सम्बन्ध मनको होस् भन्ने चाहन्छु । त्यो सम्बन्ध एकोहोरो घिच्याइ नभइ दोहोरो यात्रा होस् भन्ने चाहन्छु । एउटा रिसाउँदा अर्कोले हाँसेर उडाओस्, एउटाले गालि गर्दा अर्कोले गालिलाई मजाक बनाओस् । एउटाको बारेमा कसैले नराम्रो बोल्दा अर्कोले प्रतिकार गरोस् । एउटालाई कमजोर महशुष हुँदा अर्कोले उर्जा थपिदेओस् । आफैँलाई विश्वास नभएका कुरामा विश्वास गरोस् । एउटाको सपनामा अर्कोले उडान भरोस् । त्यो सम्बन्ध चाहे रगतको होस्, प्रेम, मित्रता  या जे सुुकै होस्, त्यो एकोहोरो चाहिँ नहोस् । 

बस्, यति नै अपेक्षाले कतिसँग नजिक भइयो । कतिलाई आफ्ना हुन् भनियो, कतिको आफ्नो बनियो । कतिपटक हृदय चर्कियो । कतिपटक हृदय फुर्कियो । कति पटक बिछोडमा रोइयो । कति पटक मिलनमा रमाइयो । कति पटक मरूँ झैँ लाग्यो । कति पटक अमर रहूँ झैँ भयो । कति पटक सास रोकिएला झैँ भयो, तर रोकिएन, चलिरह्यो । 

यो सबै कुराबाट मैले यही बुझेको छु कि जिन्दगीको ढोका सधैँ खुला राखिदिनु पर्छ, आउनेहरूका लागि पनि र जानेहरूका लागि पनि ।

मेरा अनुभवहरूबाट मैले यत्ति सिकेको छु कि जे सुकै होस्, जिन्दगी रोकिँदैन, चलिरहन्छ । 

बिनिता कार्की

‘तराईमा भीषण हावाहुरी, सचेत रहन सबैलाई सुझाव’ भनेर १७ चैत्र राति ९ बजे गाउँका एक जना दाइले फेसबुकमा स्ट्याटस् राख्नुभयो । स्ट्याटस् पढ्नासाथ हातगोडा काम्न थाले । आमालाई फोन लगाएँ । ‘हुरीबतास आएर केही सुनेको छैन, अहिले राख्,’ फोन उठ्नासाथ आमाले यत्ति भन्नुभयो र फोन कट्यो । म निदाउन सकिनँ । मनमनै केही क्षति नहोस् भनेर प्रार्थना गर्नुको विकल्प थिएन । गाउँमा केके क्षति पो हुने हो भनेर मन अतालिरह्यो । म सानो छँदा एक साल आएको हावाहुरीले गाउँका धेरै घरको छाना उडाएको सम्झिएँ । यो वर्षको हावाहुरी त्यति भीषण नहोस् भनेर कामना गरिरहें ।

बिहान ब्युझिनासाथ आमालाई फोन लगाएँ । गाउँतिर सबै ठीक रहेछ । हुरीले कुनै नोक्सान गरेको रहेनछ । सुनेर मन हल्का भयो । मोबाइलमा वाइफाइ कनेक्ट गरें । ब्रेकिङ समाचारमा ‘बारा पर्सामा भीषण हावाहुरीः २५ को मृत्यु, ४ सयभन्दा बढी घाइते’ लेखिएको समाचारले मर्माहत बनायो । तत्काल सिमराका पत्रकार दाइ कृष्ण सिग्देललाई फोन गरेर त्यहाँको अवस्था बुझें । उहाँले ‘म प्रभावित क्षेत्रमै छु, विजोग छ, अहिलेलाई त चाउचाउ र चिउरा मात्र ल्याउन सके पनि ठूलो राहत हुन्छ’ भन्नुभयो । यूएसवाइसी २०१७÷१८ ब्याचको म्यासेन्जर ग्रुपमा बारा पर्सामा ठूलो क्षति भएको जानकारी गराउँदै हामीले केही सहयोग गर्न सक्छौं कि भनेर म्यासेज लेखें । ग्रुपका एक मित्र विशालले फोन गर्नुभयो । साँझ भेट्ने कुरा भयो । १८ गते साँझ म, विशाल, पवित्रा र रजीला बहिनी पुतलीसडकमा रहेको विशालको अफिसमा बस्यौं । हामीसँग न त पैसा थियो, न त राहत सामग्री नै । थियो त केवल प्रभावितको घाउमा मलहम लगाउन सक्नुपर्छ भन्ने मानवीय भावना मात्रै ।

काठमाडौंमा राहतका सामग्री संकलन गर्दा प्रभावित क्षेत्रसम्म पु¥याउन ढुवानी खर्च बढी लाग्छ । ढुवानी खर्चकै अभावले कति राहत थन्केर बस्छन् । त्यसैले हामीले आर्थिक सहयोग नै संकलन गरी वीरगन्ज गएर सामान किन्ने र प्रभावित क्षेत्रका ५० परिवारलाई त्रिपाल, सोलार बत्ती र झुल वितरण गर्नेे निधो गर्यौं । ‘हामी हावाहुरीप्रभावित क्षेत्रका ५० परिवारलाई त्रिपाल, झुल र सोलार बत्ती लिएर जाँदै छौं, सहयोगी मनहरूले आर्थिक सहयोग गरिदिनुहोला ।’ भनेर तत्काल फेसबुकमा पोस्ट गर्याैं । राहत संकलनका लागि सामाजिक सञ्जाल प्रभावकारी माध्यम हो । पोस्टमा विशालको ई–सेवा खाता नम्बर पनि राखियो र सहयोगका लागि अपिल गरियो । हामीले आफ्ना साथीहरूलाई म्यासेज पठाएर सहयोगका लागि अनुरोध पनि गर्यौं । १९ गते साँझसम्म हामीसँग करिब ७५ हजार संकलन भयो । राहत सामग्री किन्न हाम्रो अनुमानित बजेटअनुसार ५० परिवारका लागि करिब १ लाख रूपैयाँ लाग्ने भयो । आवश्यक रकम नजुटिसकेकाले हामीले २१ गते मात्र प्रभावित क्षेत्र जाने निधो गर्यौं ।

भगवानले ‘तँ आँट, म पु¥याउँछु’ भन्छन् भनेजस्तै २० गते साँझसम्म हामीसँग आवश्यक रकम जम्मा भयो । हामीसँग प्याड बैंकका प्रतिनिधि सुष्मा दिदी पनि जोडिन आउनुभयो । २१ गते बिहान ७ बजेको सुमोमा हामी हामी चार जना वीरगन्ज हानियौं । वीरगन्जकै स्वयंसेवक साहिल भाइलाई हामीले किन्ने सामग्रीहरूको बजार भाउ बुझ्न लगाइसकेका थियौं । सामान खरिद गर्नु पहिले कम राहत पुगेको ठाउँ पत्ता लगाउन स्थानीय पत्रकार र जनप्रतिनिधिहरूसँग निरन्तर संवाद गर्यौं । हामी राहत बोकेर सुवर्ण गाउँपालिका–५ को परशुरामपुर जाने निधो भयो । सो गाउँपालिकाको वेबसाइट हेरेर वडा नम्बर ५ का सचिवको नम्बरमा फोन गर्यौं र त्यहाँ तत्काल के आवश्यक छ भनेर बुझ्यौं । उहाँले सोलार बत्ती, त्रिपाल, झुल र पकाउने भाँडा आवश्यक रहेको बताउनुभयो । उहाँकै सल्लाहअनुसार हामीले ती सामग्री किन्यौं । बजेटले सकिने भएकाले सामग्री ५० होइन, ६० परिवारका लागि किनियो ।

२२ गते बिहान हामी ६० परिवारका लागि पकाउने भाँडा, झुल, त्रिपाल, सोलार बत्ती र महिलाका लागि स्यानिटरी प्याड बोकेर परशुरामपुरतिर लाग्यौं । त्यहाँको वस्तुस्थितिले भावुक बनायो । भत्किएका टहरा, आफन्त गुमाएकाको कारुणिक अनुहार, भोकले व्याकुल बालबालिकाका अबोध चेहरा, सेनाले बनाइदिएको टेन्टभित्र एक गाँस खाना पर्खेर बसेको सुत्केरी महिलाको भोको पेट, साहनुभूति दिन आएका उनीहरूका आफन्तको राहतप्रतिको मोह र स्थानीय निकायको भवनभित्र थन्किएर बसेका राहत सामग्री सबै सबैलाई हामीले नियाल्न भ्यायौं । प्रभावित क्षेत्रमा ढिलो पुगेकोमा आत्मग्लानी भयो ।

हामी बसेको गाडी अगाडि बढ्दै गर्दा हजुरआमा उमेरकी एक महिलाले बाटोछेउबाट कारुणिक स्वरमा ‘हम्नीके वर्तन नामिली ?’ (हामीले भाँडा पाउँदैनौं) भनेर सोध्नुभयो । गाडी गुडिरहेकाले उहाँलाई जवाफ त दिन पाएनौं तर मनमनै भने ‘हामीले ल्याएका भाँडाकुँडा तपाईंकै लागि हो आमा’ भनेर वडा कार्यालयतर्फ अघि बढ्यौं । हामीमध्ये केही सामान झार्न लाग्यौं । केही साथीहरू वडा सचिव र स्थानीय युवाको साथमा गाउँ अवलोकनतर्फ निस्किए । त्यसबीचमा मैले सशस्त्र प्रहरी बलका एक जवानसँग त्यस ठाउँमा आएको राहतको अवस्थाबारे सोधें । उहाँले राहत सामग्री त आएको तर जनप्रतिनिधिले भण्डारण गरेर राखेको बताउनुभयो । आतपकालीन अवस्थामा आएको राहतलाई पनि भण्डारण गरेर राखेको सुन्दा जनप्रतिनिधिसँग रिस उठ्यो । ठीक त्यही बेला प्रहरी प्रशासनले वडाध्यक्षलाई राहत भण्डारण गरेर राख्नुको कारण सोध्दै जतिसक्दो छिटो पीडितलाई वितरण गर्न अह्राए । वडाध्यक्षले पनि मौसम अनुकूल नरहेकाले वितरण गर्न नपाएको कारण बताउँदै त्यही दिन बाँड्ने प्रतिबद्धता जाहेर गरे ।

परशुरामपुरका ५३ परिवारलाई राहत वितरण गरेर हामी महागढीमाई नगरपालिका–७ को तेलगाई गाउँ पुग्यौं जहाँको ८६ घरमध्ये २९ घर पूर्णरूपमा क्षति भएका थिए भने एक जनाको मृत्यु पनि भएको थियो । त्यस गाउँमा नगरपालिकाले निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गरेको रहेछ । हामीसँग बाँकी रहेको स्यानिटरी प्याड त्यही शिविरका संयोजकलाई हस्तान्तरण गर्यौं । बाँकी रहेको सात परिवारलाई पुग्ने राहत सामग्री घरघरमा गएर बढी क्षति भएको परिवारलाई दियौं । हामी फर्किनै लाग्दा एक जना महिला आएर हामीले खाना खाए÷नखाएको सोध्नुभयो । मैले नखाएको बताएँ । उहाँले खाना खान जान अनुरोध गर्नुभयो, हामी त्यसै अघायौं । घर ढलेको छ, आफन्त तथा छिमेकीको मृत्युको शोक छ, घरमा भएको अन्न माटोसँग सराबर भएर मिसिएको छ, तैपनि गाउँमा राहत बाँड्न आएकाले खाए÷नखाएको चिन्ता छ । उनको अनुरोधले हामी सबै भावुक भयौं । हाम्रो महानता भनेकै त्यही होला सायद । भोकको पीडा भोक सहनेलाई नै थाहा हुन्छ । उनले सहेको भोक हामीले सहन नपरोस् भन्ने चाहन्थिन् सायद उनी । उनी र उनीजस्ता सबै प्रभावित परिवारको ढलेको घर चाँडै उठोस् र उडेका खुसी फेरि छिट्टै फर्केर आओस् भन्ने कामनासहित हामी फर्कियौं ।

सञ्चार माध्यममा आएजस्तो हावाहुरीप्रभावित क्षेत्रमा पर्याप्त राहत पुगेको छैन । सुत्केरी महिला, ज्येष्ठ नागरिक र बालबालिका लक्षित राहत पु¥याउन जरुरी छ । सुत्केरी महिलाका लागि पोषिलो खाना, महिलाका लागि स्यानीटरी प्याड र भित्री वस्त्र साथै बालबालिकाका लागि पाठ्य सामग्री अति नै आवश्यक छ । पीडितको खोल ओढेर क्षति नपुगेका गाउँका व्यक्ति पनि राहत लिन आउने, पीडितका आफन्त आएर राहत लिने, कुनै परिवारले धेरै पटक लिने त कुनै परिवारले राहत पाउँदै नपाउने जस्ता अवस्था रहेको हुँदा राहत सामग्री लिएर जानेहरू स्वयंले स्थलगत अवलोकन गरी स्थानीय युवा, जनप्रतिनिधि तथा प्रहरी प्रशासनको समन्वयमा मात्र राहत वितरण गर्दा प्रभावकारी हुनेछ ।

उनीहरू दुखेका छन् । प्रमाणका लागि तस्बिर लिनुपरे संयुक्त तस्बिर वा सामग्रीको तस्बिर मात्र लिँदा राम्रो होला । राहत वितरण गरिरहेको फोटो खिच्दा पीडितको घाउ झनै बल्झिन्छ । त्यसरी कसैको पीडाको मजाक नउडाउनु होला । विपद्का बेला धमिलो पानीमा माछा मार्न खोज्नेहरूको कमी हुँदैन । यस्तो बेला आफूले दिएको राहत पीडितसम्म पुगे÷नपुगेको निश्चित गर्नु पनि हाम्रो दायित्व हो । आर्थिक तथा सामग्री दुवै सहयोग गर्नेले प्रस्ट रूपमा हिसाब बुझ्नुहोला ।

सरकारले गर्न सक्ने सहयोग गरिरहेको छ । नागरिक समाज, दातृ निकाय तथा युवा समूहहरू राहत वितरणमा सक्रिय देखिन्छन् । यस्तो बेला प्रभावित क्षेत्रमा एउटा सहायता सम्पर्क कक्ष राख्न सकियो भने कुन ठाउँमा के सामग्री अत्यावश्क छ भन्ने सुनिश्चित गरी राहत वितरण कार्यलाई अझै प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ । यसका लागि स्थानीय पत्रकार तथा संघ संस्थाको भूमिका महŒवपूर्ण हुन आउँछ । हाम्रो सरकार पुनर्निर्माणमा सुस्त छ । भूकम्पबाट प्रभावित भएका घरहरू नै पूर्णरूपमा बनिसकेका छैनन् । हावाहुरीबाट पूर्ण र आंशिक रूपमा गरी बारा र पर्सामा करिब १९ सय घरमा क्षति पुगेको छ । वर्षाको मौसम आउँदै छ । यस्तो अवस्थामा पीडितको दुःख कम गर्न सम्बन्धित निकायले जतिसक्दो चाँडो पुनर्निर्माणको कार्यलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ ।

साउन÷भदौमा बाढी पहिरोको जोखिम पनि उत्तिकै छ । हरेक वर्ष ठूलो जनधनको क्षति भएपछि क्षतिपूर्तिको घोषणा गर्नुभन्दा विपद् जोखिम व्यवस्थापनको पूर्वाधार तयार गर्नतर्फ सम्बन्धित सबै निकायको ध्यान जानु जरुरी छ । राहत वितरण क्षणिक सहयोग हो, यो विपद् व्यवस्थापनको दीर्घकालीन समाधान होइन । विपद् जोखिम भएका ठाउँको अध्ययन गरी जोखिम नियन्त्रणका लागि आवश्यक कदम चाल्नु जरुरी छ । प्राकृतिक विपद् रोक्न त सकिँदैन तर न्यूनीकरण गर्न भने अवश्य सकिन्छ ।
(कार्की विपद् व्यवस्थापन संंकाय, स्नातकोत्तरकी विद्यार्थी हुन् ।)

 Published on: http://rajdhanidaily.com/161650/?fbclid=IwAR19GQrRi_mNccBRMZ4sEV6Tu8PmdaTEiPPfH8ft7UARLfmOop68_4l0Sg8

सरकार म बाँचेको मात्र छु । तिम्रो संघिय राजधानीमा भाडाको कोठामा बसेर म जागिर गर्छु । तिमीलाई मेरो जागिरकै पैसाले बर्षेनी हजारौँ कर तिर्छु । अझ यसरी भनौँ, म तिम्रो करदाता पनी हो । यो बाहेकको मेरो अरु परिचय तिम्रा लागी के आवश्यक र ?

सरकार, मलाई थाहा छ, यो पत्रले तिमीलाई छुँदैन । हरेक दिन त्रिभुवन विमास्थलबाट उडेर जाने आम नेपाली युवाको सपनाले तिमीलाई छोएन, छोराछोरी दुई छाक जुटाउनकै लागि जहाजका खुडकिलो चढ्दा चर्किने आमाको छातीको वेदनाले तिमीलाई छोएन, देशका हजारौँ जनशक्तिहरू अरुको भूगोल बनाउँदा बनाउँदै ढल्दा तिमीलाई छोएन भने यो पत्रमा कुदेका एक आम नेपाली युवाको चित्कारले तिमीलाई के छुन्थ्यो !

“छोराछोरी सबै लाखापाखा लागिहाल्यौ, एक्लै पकाएर खान जाँगरै चल्दैन ।” मैले हरेक साँझ फोन गर्दा आमाले बोल्ने अनुत्तरित वाक्य यही हुन्छ । तिमीलाई यो थाहा नहुन सक्छ की आमाको यो वाक्य देशका हरेक आमाबुबाको प्रतिनिधी वाक्य हो ।

गोविन्द दाइ विदेशमा हुनुहुन्छ । उताबाट कोही नेपाल आउँदै छन् भने आफ्नी आमालाई सोध्नुहुन्छ, “के पठाइदिऊँ ?” यता आमाका आँखा रसाउँछन् । उनी भावुक हुन्छिन् ।“केही चाहिँदैन बाबु, तँ फर्की । मैले बनाएको साग र ढिँडो तैँले मिठो मानेर खाएको हेर्न मन छ ।” भन्न त यस्तै भन्न मन छ उनलाई, तर आवाज गलामै रोकिन्छ । यसो भन्यो भने गोविन्द दाइ कमजोर हुन्छन् । ऊ फर्कियो भने उसका सपनाहरू अधुरै रहन्छन् । बाध्यता नै सही, आमाले यो कुरा राम्रोसँग बुझेकी छिन् ।

मेरी एउटी साथी राजधानी बस्छिन् । कुनै कामका लागि होइन, मात्र पढ्नका लागि । घरबाटै पठाएको खर्चले उनको उच्च शिक्षा हासिल गर्ने सपना पूरा भएको छ । उच्चशिक्षा उनको रहर हो, काठमाडाैँ बाध्यता । “आफूले पढ्न चाहेको विषय गाउँकै क्याम्पनमा पढ्न पाइने भए किन आउँथेँ र यो मान्छेले मान्छे कुल्चेर हिँड्ने काठमाडौँ ?” उनी आफू भित्रको कुन्ठा पोख्छिन् ।

“छन त घरकै खाना खाएर, बाआमाकै साथमा बसेर पढ्न मन थियो नि, तर के गर्नु सोचेजस्तो नहुने रैछ ।” आफ्नै घरमा बस्नू पनि उनको लागि सपना भएको छ । उनी हरेक बिहान मोबाइलको आल्राम सुनेर हैन, आमाको मीठो बोलीबाट ब्युँझिन चाहन्छिन् ।

छोरा ४ वर्ष पुगेपछि रिता भाउजू सहर पस्नुभयो । गाउँमा राम्रो स्कूल छैन । आफू पढ्न नपाए पनि छोरा राम्रो स्कूलमा पढोस् भन्ने चाहना छ उनको । उनको श्रीमान् विदेशमा छन् । उनी सहरमा बस्छिन् । उनका सासु ससुरा गाउँमा छन् ।

अब गाउँमा रिता भाउजूका सासु ससुरा जस्तै जेष्ठ नागरिक मात्र हुनुहुन्छ । गाउँको माटोमा कोदाली चलाउने दाइ र रोपाइ गर्ने भाउजूहरू कोही विदेश त कोही सहरतिर पलाएन छन् । सरकार, तिमी भने डोजर चलाएर समृद्धिको नारा जपिरहेका छौँ ।
देशका ४० लाख युवा बाहिर छन् । अहिले अधिकाँश युवाको गञ्तव्य विदेश बनेको छ । विदेश रहर हैन, बाध्यता हो । स्नातकोत्तर गर्नेलाइ समेत राज्यले रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्न सकेको छैन ।

सरकाले आवेदन खोल्ने केही रोजगारीका अवसरहरू हरेक वर्ष दिक्षित हुने युवाको सङ्ख्याको एक छेउ पनि छैन । त्यसैले प्लस टु वा स्नातक सक्ने बित्तिकै युवाहरू आफ्नो दक्षता र क्षमताले भ्याउने मुलूकतर्फ हानिन्छन् । जोसिला युवाको श्रम, पसिना र बौद्धिकतालाई राहदानीमा छाप लगाएर देशमा समृद्धि आउन सक्दैन भन्ने तथ्य बुझ्न तिमीलाई अझै कति समय लाग्छ, सरकार ?

देशमै केही गर्छु भनेर बस्ने युवा पनि सहरमुखी हुन बाध्य छन् । गाउँका सरकारी विद्यालयको अवस्था नाजुक छ । नीजि विद्यालयमा पनि गुणस्तरिय शिक्षक छैनन् । पछिल्लो समय त उच्च शिक्षाका लागि मात्र हैन, विद्यालय पढ्ने उमेरका छोराछोरीको शिक्षाका लागि बाआमाले नै गाउँ छोड्ने गरेका छन् ।

कृषिबाट किसानहरू सन्तुष्ट नहुनू, गाउँमा शिक्षा, स्वास्थ्य र यातायात लगाएतका आधारभूत आवश्यकताको समेत सुविधा नहुनू र आम्दानीको बाटो नहुनू आदि गाउँ रित्तिने कारण भएका छन् । कतिपय गाउँमा त मलामी समेत पाईँदैन ।

देश सङ्घीयतामा गएर निर्वाचन भएको पनि करिब दुई वर्ष हुन लाग्यो । यो बिचमा समृद्ध नेपाल, सुखी नेपालीको नारा खुब सुनिए । तिमी एकातिर देशमै रोजगारीको वातावरण सिर्जना गर्छु भन्छौ, अर्कोतिर युवालाई विदेश पठाउने सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्छौ । यसरी आफ्नै छोराछोरीलाई अरुको घरमा कमारो राखेर आएको पैसाले तिमी कति दिन रमाउँछौ सरकार ?

मेरो एउटै सपना छ, आमासँगै बस्ने । जसरी म सानो छँदा मेरो सुख दुःखको सहारा आमाहुनुहुन्थ्यो, त्यसरी नै म आमाको बुढेसकालको लौरी बन्न चाहन्छु ।
मलाई रहर छ, बिहानको चिया आमासँग गफगर्दै खाने । मलाई रहर छ, करेसाबारीमा आमासँगै बसेर तरकारी लगाउने । मलाई रहर छ, आमालाई बिसन्चो हुँदा घर नजिकैको अस्पतालमा आफैँले जचाउन लैजाने । मलाई रहर छ, मेरो सिप र क्षमता अनुसारको कामगाउँघरमै बसेर गर्ने । अनि मलाई रहर छ, गाउँघरका नानीबाबुले गाउँकै सरकारी विद्यालयमा गुणस्तरिय शिक्षा पाएको हेर्ने ।

सरकार, के मेरो रहर सूर्य पश्चिमबाट उदाउनु जत्तिकै असम्भव छ ? मेरो यो सपना पूरा गर्न तिम्रो कुनै भूमिका रहन्छ कि रहँदैन ? के आफ्नो परिवारसँग बसेर सुख दुःख साट्नु पनि हाम्रो लागि सपनामात्रै हुनेभयो ? यस्ता अनेकौँ प्रश्न बोकेर अचेल प्रत्येक घरका छोराछोरी कि त विदेशी भूमीमा देश खोज्दैछन् कि त राहदानी बनाउने लाइनमा बसेर आफ्नो कर्मलाई धिक्कार्दै छन् । सरकार, तिमी भने मोनो रेल र पानीजहाजको आश्वासन बाँडेर दङ्ग परिरहेका छौ । यतीधेरै सपना बाँडनेले मेरो राहदानी खोस्न कहिले सक्छौ सरकार ?

अब गाउँ लक्षित कार्यक्रम ल्याऊ । युवाका सृजनशील उद्यममा लगानी गरिदेऊ । प्रत्येक स्थानीय निकायमा जनसङ्ख्याको घनत्व अनुसार स्वास्थ्यचौकी वा अस्पताल निर्माण गर । सरकारी अस्पताल र सरकारी विद्यालयको गुणस्तर बढाउन प्रतिस्पर्भात्मक कार्यक्रम ल्याऊ ।

सरकारी कर्मचारीका लागि प्रोत्साहनमुखी योजनाहरू बनाएर कार्यान्वयन गर । स्थानीय निकायमा प्राप्त हुन सक्ने स्रोत साधनलाई मध्ये नजर गरेर स्थानीयलाई लघु उद्यम सञ्चालनका लागि वातावरण बनाइदेऊ । बाह्य लगानीलाई सहरमा मात्रै सिमित नराखी दुर्गम क्षेत्रमा पनि उद्योग, कलकारखाना निर्माणमा जोड देऊ । स्रोतको समान बाँडफाँड गर । हामी सबैले देखेको समृद्धि यस्तै साना प्रयासहरूबाट आउने छ ।

गोविन्द दाइलाई उनकी आमाले साग र ढिँडो पकाएर ख्याउन पाउन्, मेरी साथीले आफूले चाहेको विषय गाउँकै कलेज मापढ्न पाउन्, रिता भाउजूका छोराछोरी गाउँकै स्कूलमा पढ्न जाउन् अनि अस्पताल र औषधी कुनै गाउँको जनताका लागि असम्भव नबनोस् । हाम्रो सपना यति मात्रै हो सरकार ।
के हाम्रो चाहना पूरा गर्न पानीजहाज कुदाउन भन्दा पनि गाह्रो छ ?

Source:https://www.ratoghar.com/2019/05/22/3136/?fbclid=IwAR3pR_V17uukGRXDntF1WunrsuNn5-A1l6afM5cq5x0TFV1tPu2-1U_vLkc#.XOTMXQ1YRcw.facebook

-Binita Karki

Productive engagement of youth, particularly in countries like Nepal where they make up a sizeable portion of the population, is key to bringing about the kind of ground-up social and political transformations that are the building blocks of sustainable development.

There’s little question that young people have a stake and a vital role to play—both as beneficiaries and actors—in the development of their countries. But their participation becomes particularly significant in countries like Nepal that are undergoing what is called a demographic ‘youth bulge’. Defined as persons between the ages of 16 and 40, youth make up 40.35 percent of the total population of the country, and it is clear that unless this large cohort can be meaningfully engaged to contribute to positive change, SDG achievement will prove near impossible.

Following the promulgation of the new Constitution in 2015, Nepal began its transition to a federal democratic republic. And as part of the series of polls conducted in 2017 to elect representatives to the new provincial and local-level government bodies, many young people filed their candidacy and even triumphed on numerous counts.

According to the Election Commission of Nepal, nearly 40 percent of those elected to public office at the local level were youth. However, that figure dropped to 26.63 percent in provincial assemblies, 14.09 percent in the House of Representatives, and even lower to 6.77 percent in the National Assembly. The numbers thus show a clear decline as we move from local to national-level politics—indicating a need for more work to engage young people throughout the different levels of political processes and decision-making.

Obviously, such efforts must extend beyond the political sphere. In an encouraging move, Nepal’s budget for fiscal year 2018/19 put forth several provisions geared to boost youth employment and self-employment. These include offering concessional loans of Rs. 700,000, at five percent interest, to young people with a higher-education degree to promote entrepreneurship, and establishment of industrial areas at the local level with the participation of the private sector, among other measures. For a country that loses over 300,000 youths to overseas employment every year, such schemes are vital to retaining, empowering and capitalizing on the young workforce—provided they are effectively implemented.

In the context of the new federalized structure of the country, and the overarching bid to decentralize government services and decision-making processes—oftentimes referred to as ‘taking Singha Durbar to every village’—it is also essential to apply this approach to the SDGs. Localization of the SDGs, in terms of both awareness and action on Agenda 2030, is key at this point in the country’s history, and youth involvement is crucial therein.

Better acquaintance with the Global Goals, and with the core ideas of equality, equity, inclusion, sustainability, and good governance that the SDGs encapsulate will help these youths learn more about their own rights and responsibilities, as well as those of local governments. In this way, they will be able to keep better vigilance over the actions of authorities, and also potentially themselves contribute to supporting service delivery and development in their own communities. This could be achieved by ensuring youth representation in local decision-making processes; educating local governments and other stakeholders about the SDGs and their commitments to the same; supporting local governments in orienting their action plans to better align with the SDGs as well as creating a more conducive environment for youth entrepreneurship; undertaking initiatives to help improve access to education for all; and helping to transfer ideas and innovation from one community to another, just to name a few.

Nepal is thus yet to unlock and utilize the full potential of its sizeable young population, and the longer it takes to engage this precious human resource—the demographic ‘window of opportunity’ that the country is enjoying at present won’t last forever, after all—the lower the chances of actually reaching our development goals.

For this to change, not only must society and the government’s perceptions of young people shift dramatically to accept the latter as active contributors to development, but young people in Nepal also need to avoid succumbing to manipulation by political entities, and focus instead on supporting and pressuring the government, development partners and other stakeholders in the implementation of youth-related initiatives and interventions. Only then can any substantive progress be made on the SDGs.